Marta Popivoda: Umjetnost uvijek proizvodi ideološke posljedice

Marta Popivoda je rediteljica, videoumjetnica i istraživačica koja živi i radi na relaciji između Beograda i Berlina. Njen prvi dugometražni dokumentarac JUGOSLAVIJA, KAKO JE IDEOLOGIJA POKRETALA NAŠE KOLEKTIVNO TIJELO premijerno je prikazan na 63. izdanju Međunarodnog filmskog festivala u Berlinu. Njen film PEJZAŽI OTPORA premijerno je prikazan na 50. izdanju Međunarodnog filmskog festivala u Rotterdamu 2021. godine i dobitnik je Srca Sarajeva za najbolji dokumentarni film. Njen najnoviji film SLET 1988 premijerno je prikazan na Filmskom festivalu u Locarnu, a na 31. Sarajevo Film Festivalu prikazuje se u Takmičarskom programu - dokumentarni film.

Publici Sarajevo Film Festivala poznati ste i kao rediteljica osobenih dokumentarnih filmova “Jugoslavija: kako je ideologija pokretala naše kolektivno telo” i “Pejzaži otpora”, i kao nositeljica Srca Sarajeva za drugopomenuti film. Teme kojima ste se i prije bavili – odnosom između individualnog i kolektivnog te preplitanjem sjećanja, povijesti i ideologije bavite se i sada. Bili ste mala curica 1988. godine. Kakva su vaša sjećanja na posljedni slet?   
               

Sjećanja na poslednji slet iz 1988. godine, koja su inspirisala ovaj film i višegodišnje istraživanje javnih izvedbi ideologije, dolaze prije svega od koscenaristkinje filma, Ane Vujanović, koja je tada imala 13 godina. Moja sjećanja u kontekstu ovog filma vežu se najviše za umjetnički rad i aktivizam Sonje Vukićević – umjetnice koja je bila solistkinja u posljednjem sletu, a tokom ratnih devedesetih godina stvarala je politički angažovan, antirežimski teatar u saradnji sa Borkom Pavićević, u Centru za kulturnu dekontaminaciju u Beogradu. Također, kao direktnu podršku studentskim protestima, izvodila je predstavu ”Makbet ONO” ispred kordona policije u januaru 1997. Dan mladosti i slet iz 1988. su za nas značajni jer su se tada na javnoj sceni još borile različite političke sile i ideologije. Ovaj film govori o jednom posebnom trenutku u historiji Jugoslavije, kada je drugačija budućnost još izgledala moguća.

Koliko vas, kao umjetnicu, dotiče naglašeno nastojanje da se posljednji slet odmakne od ideologije a približi predstavi, dakle sferi umjetnosti? 

Meni je bilo posebno intrigantno, ali i donekle potresno, što su umjetnici u tom trenutku vjerovali da umjetnost može postojati izvan ideologije, da postoji nešto što su nazvali „čisti estetski užitak“ i „čisto estetska priredba“. Ja sam umjetnica koja ne veruje u „čistotu“ umjetnosti; umjetnost uvijek proizvodi ideološke posljedice u kontekstu u kojem nastaje. Zato mi je značajan kasniji autorski rad Sonje Vukićević u CZKD-u, koja je tokom ratnih devedesetih u Beogradu pokazala da umjetnost i umjetnici ne smiju da šute o onome što se dešava oko njih. To je i danas vrlo relevantno pitanje.

Da li je Sonja Vukićević, nekada zvijezda posljednjeg sleta, a i danas dama u izvrsnoj formi, živi dokaz da je individualno dugotrajnije i izdržljivije od kolektivnog?

Ne bih rekla da Sonja, koliko god impresivna bila,  dokazuje superiornost individualnog nad kolektivnim. Njena snaga i izdržljivost oblikovani su kolektivnim iskustvom – sletom, aktivizmom, teatrom. Individualno tijelo je prekarno i ranjivo, naročito u ratovima i velikim društvenim lomovima. Pojedinka opstaje jedino u zajedništvu; sama i izolovana, lako može biti nasilno izbrisana i zaboravljena.